1 Gemeentelijke herindeling en artikel 12-status

Gemeentelijke herindeling

Het aantal gemeenten is met drie afgenomen. Er zijn nu 352 gemeenten. Op de kaart hiernaast zijn de gemeenten ingekleurd die de afgelopen jaren zijn heringedeeld.

Van opschaling wordt vaak gedacht dat het de bestuurskracht van gemeenten vergroot, en dat het kosten bespaart. Uit onderzoek blijkt echter dat herindelingen niet tot lagere uitgaven leiden.[i] Soms wordt herindeling als alternatief gezien voor gemeentelijke samenwerking, dat als ondemocratisch te boek staat. Uit onderzoek blijkt echter dat ook grotere gemeenten veel samenwerken en dat herindeling niet leidt tot minder samenwerking.[ii] Bovendien is ook herindeling niet bevorderlijk voor de democratie: het verlaagt de opkomst bij gemeenteraads – en bij Tweede Kamerverkiezingen. Niet tijdelijk, maar structureel.[iii]

De figuur onder de kaart laat zien dat het aantal gemeenten al jaren gestaag afneemt. Bij het doortrekken van de bestaande trend zou Nederland in 2052 nog maar één gemeente overhebben.

Sommige heringedeelde gemeenten hanteren voor een aantal gemeentelijke belastingen nog verschillende tarieven in de territoria van de opgeheven gemeenten. In deze uitgave worden daarom de binnengemeentelijke tariefgebieden afzonderlijk weergegeven. De relevante binnengrenzen zijn op de kaart hiernaast wit ingetekend.

Artikel 12

Gemeenten die in ernstige financiële problemen verkeren, kunnen op grond van artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet een aanvullende uitkering aanvragen. Dit kan als de algemene middelen van de gemeente aanmerkelijk en structureel tekortschieten om in de noodzakelijke behoeften te voorzien, terwijl de eigen inkomsten zich op een redelijk peil bevinden. Dit laatste betekent (in 2021) concreet dat afvalstoffenheffing en rioolheffing kostendekkend moeten zijn en dat het gewogen gemiddelde ozb-tarief ten minste 0,1809 procent van de woz-waarde moet bedragen. Niet-kostendekkende tarieven voor riool en reiniging zijn alleen toegestaan voor zover deze door een hoger ozb-tarief worden gecompenseerd.

Artikel 12-gemeenten zijn dus genoodzaakt hoge tarieven te hanteren. Of dit ook altijd tot hoge lasten voor hun inwoners leidt, hangt af van de waarde van de onroerende zaken binnen deze gemeenten.

Aantal artikel 12-gemeenten gestabiliseerd

In de jaren tachtig van de vorige eeuw hadden nog tientallen gemeenten de artikel 12-status. Sindsdien is dit aantal gestaag teruggelopen, onder meer door de voortdurende gemeentelijke herindelingen en de invoering van de nieuwe Financiële-verhoudingswet uit 1997, die beter rekening houdt met kostenverschillen tussen gemeenten.[iv] Dit jaar is er, net als vorig jaar, één artikel 12-gemeente.[v] Op de kaart is die gemeente (Vlissingen) geel gekleurd.


[i] B. Geertsema (2017), The economic effects of municipal amalgamation and intermunicipal cooperation. Groningen: University of Groningen. Zie ook M.A. Allers, J.B. Geertsema (2014), Geen grotere doelmatigheid door herindeling gemeenten, ESB, juni 2014, blz. 406-409. Onderzoek in Denemarken komt tot dezelfde conclusie, zie J. Blom-Hansen, K. Houlberg, S. Serritzlew en D. Treisman (2916), Jurisdiction Size and Local Government Policy Expenditure: Assessing the Effect of Municipal Amalgamation, American Political Science Review, 110, 812-831.

[ii] M.A. Allers (2021), Gemeentelijke fusies leiden niet tot minder samenwerking, ESB 104 (4770), 14 februari 2021, 76-79.

[iii] Allers, M.A., de Natris, J.G., Rienks, H., de Greef, J.A. (2021) Is small beautiful? Transitional and structural effects of municipal amalgamation on voter turnout in local and national elections, Electoral Studies, Vol. 70.

[iv] M.A. Allers (2014), The Dutch local government bailout puzzle, Public Administration, 93, 451-470.

[v] Lelystad is formeel wel een artikel 12-gemeente, maar materieel niet. In het verleden zijn voor Lelystad zogeheten ICL-gelden aan het gemeentefonds toegevoegd en via artikel 12 aan die gemeente uitgekeerd. Sinds 1998 krijgt Lelystad geen reguliere artikel 12-uitkering meer, maar worden de aan het gemeentefonds toegevoegde gelden nog wel via artikel 12 uitgekeerd. Die uitkering komt dus niet meer ten laste van de collectiviteit van de gemeenten, zoals bij artikel 12-uitkeringen gebruikelijk is.

 

 

OZB

In dit tabblad vindt u alle kaarten die betrekking hebben op de onroerendezaakbelasting (ozb).

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

Voor uitgangspunten en berekeningswijzen en de pdf versie van de Atlas zie de Atlas van de lokale lasten. In de pdf-versie van de Atlas vindt u ook een overzicht van de ontwikkelingen van de decentrale belastingen op macroniveau.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

Milieuheffingen

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de milieuheffingen en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

Voor uitgangspunten en berekeningswijzen en de pdf versie van de Atlas zie de Atlas van de lokale lasten. In de pdf-versie van de Atlas vindt u ook een overzicht van de ontwikkelingen van de decentrale belastingen op macroniveau.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

29 Mutatie woonlasten meerpersoonshuishouden met eigen woning

Gemiddelde stijging

De gemiddelde woonlasten voor meerpersoonshuishoudens met een eigen woning stijgen dit jaar met 5,1 procent. Tot 2005 stegen de woonlasten jaarlijks steeds meer dan 5 procent, daarna is deze stijging afgevlakt. Dat kwam aanvankelijk doordat de tarieven van de afvalstoffenheffing en de ozb sinds die tijd minder worden verhoogd. De woonlastenstijging komt sinds 2005 voornamelijk op het conto van de rioolheffing. In 2017 en 2018 steeg de ozb het meest. Vanaf 2019 stijgt de afvalstoffenheffing het sterkst (dit jaar 8,0 procent). De ozb stijgt 4,7 procent. De stijging van de rioolheffing blijft met 1,3 procent onder de verwachte inflatie.

Grootste stijgers

In de voormalige gemeente Haren stijgen de lasten met 22 procent het sterkst gevolgd door de voormalige gemeente Ten Boer (18 procent). Beide maken sinds 2019 deel uit van gemeente Groningen. Na een herindeling mag een gemeente nog twee jaar afzonderlijke tarieven hanteren voor de voormalige gemeenten. In de nieuwe gemeente Groningen golden tot 2020 nog afzonderlijke tarieven voor de afvalstoffenheffing. Het bedrag dat huishoudens in Haren en Ten Boer betaalden was lager dan dat in de voormalige gemeente Groningen. Daardoor zijn zij aanzienlijk meer (68 procent in Haren en 49 procent in Ten Boer) kwijt nu deze tarieven zijn geharmoniseerd. De ozb stijgt in de hele gemeente Groningen 6,1 procent, de rioolheffing daalt 4,4 procent.

Op de derde plaats staat Baarn. Hier stijgen de woonlasten 18 procent. In Baarn stijgt de afvalstoffenheffing voor meerpersoonshuishoudens sterk doordat de kosten van afvalinzameling en –verwerking stijgen en doordat de gemeente vanaf 2021 afzonderlijke tarieven hanteert voor één- en meerpersoonshuishoudens. De ozb stijgt 1,6 procent en de rioolheffing 1,5 procent.

Grootste dalers

Dit jaar verlagen 27 gemeenten de woonlasten voor meerpersoonshuishoudens. De sterkste daling vinden we in het deel van de voormalige gemeente Haaren dat vanaf 2021 bij Tilburg hoort (36 procent) en de één na sterkste daling in het deel van deze voormalige gemeente dat nu bij Boxtel hoort (15 procent). Tilburg staat al een aantal jaar in de top 10 van gemeenten met laagste woonlasten, in Haaren waren de woonlasten hoog. Ook in Boxtel waren de woonlasten lager dan in Haaren.

 

Kwijtschelding

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de kwijtschelding en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

Voor uitgangspunten en berekeningswijzen en de pdf versie van de Atlas zie de Atlas van de lokale lasten. In de pdf-versie van de Atlas vindt u ook een overzicht van de ontwikkelingen van de decentrale belastingen op macroniveau.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

Toeristenbelasting- en hondenbelasting

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de toeristenbelasting- en hondenbelasting en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

Voor uitgangspunten en berekeningswijzen en de pdf versie van de Atlas zie de Atlas van de lokale lasten. In de pdf-versie van de Atlas vindt u ook een overzicht van de ontwikkelingen van de decentrale belastingen op macroniveau.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

Leges

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de leges en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

Voor uitgangspunten en berekeningswijzen en de pdf versie van de Atlas zie de Atlas van de lokale lasten. In de pdf-versie van de Atlas vindt u ook een overzicht van de ontwikkelingen van de decentrale belastingen op macroniveau.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

Omgevingsvergunning

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de omgevingsvergunning en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Hierdoor verschijnt de legenda. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

Voor uitgangspunten en berekeningswijzen en de PDF versie van de Atlas zie de Atlas van de lokale lasten. In de PDF-versie van de Atlas vindt u ook een overzicht van de ontwikkelingen van de decentrale belastingen op macroniveau.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator, die u kunt vinden onder het tabblad ‘Wat betaal ik waar?’ op onze website.