- Gemeente
- Onroerendezaakbelasting (ozb)
- Milieuheffingen
- Gemeentelijke woonlasten
- Kwijtschelding
- Toeristen- en hondenbelasting
- Leges
Gemeentelijke herindeling
Het aantal gemeenten blijft dit jaar gelijk, er zijn net als in 2023 en 2024 342 gemeenten. Dat is voor het eerst sinds het verschijnen van deze publicatie dat het aantal gemeenten twee jaar achter elkaar gelijk blijft. Op kaart 1 zijn de gemeenten ingekleurd die de afgelopen jaren zijn heringedeeld.
Van opschaling wordt vaak gedacht dat het de bestuurskracht van gemeenten vergroot, en dat het kosten bespaart. Uit onderzoek blijkt echter dat herindelingen niet tot lagere uitgaven leiden.[i] Soms wordt herindeling als alternatief gezien voor gemeentelijke samenwerking, dat als ondemocratisch te boek staat. Uit onderzoek blijkt echter dat ook grotere gemeenten veel samenwerken en dat herindeling niet leidt tot minder samenwerking.[ii] Bovendien is ook herindeling niet bevorderlijk voor de democratie: het verlaagt de opkomst bij gemeenteraads- en bij Tweede Kamerverkiezingen. Niet tijdelijk, maar structureel.[iii]
De figuur onder de tekst laat zien dat het aantal gemeenten al jaren gestaag afneemt. Bij het doortrekken van de bestaande trend zou Nederland in 2053 nog maar één gemeente overhebben. Dat zou betekenen dat gemeenten (en provincies) dan niet meer bestaan.
Gemeenten mogen tot twee jaar na een herindeling voor een aantal belastingen verschillende tarieven hanteren in de territoria van de opgeheven gemeenten. Dat komt dit jaar niet voor, maar vorig jaar wel. De mutatie van tarieven en van de gemeentelijke woonlasten kan daarom verschillen binnen deze gemeenten. In deze uitgave worden daarom de binnengemeentelijke tariefgebieden afzonderlijk weergegeven. De relevante binnengrenzen zijn op kaart 1 wit ingetekend.
Artikel 12
Gemeenten die in ernstige financiële problemen verkeren, kunnen op grond van artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet een aanvullende uitkering aanvragen. Dit kan als de algemene middelen van de gemeente aanmerkelijk en structureel tekortschieten om in de noodzakelijke behoeften te voorzien, terwijl de eigen inkomsten zich op een redelijk peil bevinden. Dit laatste betekent (in 2025) concreet dat afvalstoffenheffing en rioolheffing kostendekkend moeten zijn en dat het gewogen gemiddelde ozb-tarief ten minste 0,1595 procent van de woz-waarde moet bedragen.[iv] Niet-kostendekkende tarieven voor riool en reiniging zijn alleen toegestaan voor zover deze door een hoger ozb-tarief worden gecompenseerd.
Artikel 12-gemeenten zijn dus genoodzaakt hoge tarieven te hanteren. Of dit ook altijd tot hoge lasten voor hun inwoners leidt, hangt af van de waarde van de onroerende zaken binnen deze gemeenten.
Aantal artikel 12-gemeenten gestabiliseerd
In de jaren tachtig van de vorige eeuw hadden nog tientallen gemeenten de artikel 12-status. Sindsdien is dit aantal gestaag teruggelopen, onder meer door de voortdurende gemeentelijke herindelingen en de invoering van de nieuwe Financiële-verhoudingswet uit 1997, die beter rekening houdt met kostenverschillen tussen gemeenten.[v] Dit jaar is er, net als vorig jaar, één artikel 12-gemeente, te weten Vlissingen.[vi] Op de kaart is die gemeente (Vlissingen) geel gekleurd. Er is advies van de artikel 12-inspecteur om deze status van Vlissingen te beëindigen. De fondsbeheerders van het gemeentefonds moeten hier nog een besluit overnemen.
Figuur bij kaart 1 Ontwikkeling aantal gemeenten
Terug naar landelijk overzicht
[i] B. Geertsema (2017), The economic effects of municipal amalgamation and intermunicipal cooperation. Groningen: University of Groningen. Zie ook M.A. Allers, J.B. Geertsema (2014), Geen grotere doelmatigheid door herindeling gemeenten, ESB, juni 2014, blz. 406-409. Onderzoek in Denemarken komt tot dezelfde conclusie, zie J. Blom-Hansen, K. Houlberg, S. Serritzlew en D. Treisman (2916), Jurisdiction Size and Local Government Policy Expenditure: Assessing the Effect of Municipal Amalgamation, American Political Science Review, 110, 812-831.
[ii] M.A. Allers (2021), Gemeentelijke fusies leiden niet tot minder samenwerking, ESB 104 (4770), 14 februari 2021, 76-79.
[iii] Allers, M.A., de Natris, J.G., Rienks, H., de Greef, J.A. (2021) Is small beautiful? Transitional and structural effects of municipal amalgamation on voter turnout in local and national elections, Electoral Studies, Vol. 70.
[iv] Meicirculaire gemeentefonds 2024, bijlage redelijk peil.
[v] M.A. Allers (2014), The Dutch local government bailout puzzle, Public Administration, 93, 451-470.
[vi] Lelystad is formeel wel een artikel 12-gemeente, maar materieel niet. In het verleden zijn voor Lelystad zogeheten ICL-gelden aan het gemeentefonds toegevoegd en via artikel 12 aan die gemeente uitgekeerd. Sinds 1998 krijgt Lelystad geen reguliere artikel 12-uitkering meer, maar worden de aan het gemeentefonds toegevoegde gelden nog wel via artikel 12 uitgekeerd. Die uitkering komt dus niet meer ten laste van de collectiviteit van de gemeenten, zoals bij artikel 12-uitkeringen gebruikelijk is.
In dit tabblad vindt u alle kaarten die betrekking hebben op de onroerendezaakbelasting (ozb).
De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.
Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.
De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.
Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.
Gemiddelde ontwikkeling
In 2011 daalde het gemiddelde meerpersoonstarief van de afvalstoffenheffing voor het eerst sinds het verschijnen van deze atlas. Ook in de jaren daarna daalde het gemiddelde tarief. Sinds 2019 stijgt het tarief echter weer. Dit jaar stijgt het tarief 5,0 procent. Vorig jaar was dit 6,1 procent.
Dalingen
In totaal verlagen 31 gemeenten hun tarief dit jaar; in 27 gemeenten betalen huishoudens hetzelfde bedrag als vorig jaar. In Geertruidenberg betaalt een meerpersoonshuishouden dit jaar 24 procent minder dan vorig jaar. Tot 2024 was het te betalen bedrag in deze gemeente afhankelijk van de grootte van het huishouden. Vanaf 2025 hanteert de gemeente diftar: huishoudens betalen voor iedere inworp in een verzamelcontainer. Hierdoor betalen huishoudens gemiddeld minder voor de afvalstoffenheffing.
Op de tweede plek staat Losser waar de afvalstoffenheffing dit jaar 23 procent daalt. In deze gemeente wordt al langer diftar gehanteerd: huishoudens betalen naast een vast bedrag een bedrag per lediging van de container. Dit bedrag stijgt in 2025. Tegelijk daalt het vastrecht. Huishoudens zijn hierdoor gemiddeld minder kwijt voor de afvalstoffenheffing.
Stijgingen
De grootste verhoging vindt plaats in Nederweert (64 procent). De gemeente gaf in 2024 een korting van 100 euro op het te betalen tarief. In 2025 vervalt deze korting weer. Op de tweede plaats staat Hilvarenbeek (30 procent). Vooral het bedrag dat wordt betaald voor het legen van een container met restafval stijgt. Het tarief per lediging stijgt licht (van 10,95 in 2024 naar 11,20 in 2025), maar het volume van de container is kleiner (van 270 liter naar 120 liter) waardoor huishoudens veel meer kwijt zijn. Daarnaast stijgt het vastrecht met 12 procent.
Verschillende mutaties binnen gemeenten
Na een gemeentelijke herindeling kunnen gemeenten nog twee jaar afzonderlijke tarieven hanteren voor de voormalige gemeenten. Daardoor kan de mutatie ook verschillen binnen een gemeente, zeker wanneer de tarieven worden geharmoniseerd. Dit verklaart de verschillende kleuren binnen de grenzen van Voorne aan Zee.
Figuur bij kaart 16 Mutatie tarief afvalstoffenheffing meerpersoonshuishouden gerangschikt van laagste naar hoogste
In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de gemeentelijke woonlasten en een beschrijving.
De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.
Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.
De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.
Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.
In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de kwijtschelding en een beschrijving.
De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.
Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.
De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.
Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.
Naar het totale overzicht van de atlas
In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de toeristen-, honden- en parkeerbelasting en een beschrijving.
De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.
Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.
De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.
Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.
In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de leges en een beschrijving.
De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.
Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.
De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.
Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.